Wettelijke rente en woekerrente

• 1. Introductie

  Rente is simpel gesteld ‘de vergoeding die iemand ontvangt voor het uitlenen van zijn of haar geld’.¹xWikipedia: <http://nl.wikipedia.org/wiki/Rente>. Een synoniem van rente is interest. De grondslag voor de hoogte van de in rekening te brengen rente is voor een deel gelegen in inflatiecompensatie (waarmee de geldontwaarding in de tijd wordt gecompenseerd), voor een deel in risicopremie (het risico dat de lener het geleende geld niet kan terugbetalen), en voor een deel in dienstverlening (niets voor niets). Er worden in de financieel-economische wereld vele vormen van rente gebruikt: reële rente, korte en lange rente, vaste en variabele rente, ‘renteswap’ et cetera.

  In dit artikel wordt echter slechts stilgestaan bij enige juridische aspecten inzake een tweetal rentes naar het recht van Curaçao. In beginsel wijkt dit niet veel af van hetgeen geldt voor de rechtsstelsels van Aruba en Sint Maarten. De BES-eilanden, alhoewel vallend onder het Koninkrijksdeel Nederland, volgen in dezen ook nog steeds het wettelijke systeem van Curaçao.²xZie hiervoor bijvoorbeeld het Besluit van 30 januari 2012 tot wijziging van het Besluit wettelijke rente BES. Artikel 1 van dit besluit stelt dat de wettelijke rente, bedoeld in artikel 120 van Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek BES, gelijk is aan de beleningsrente die door de Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten laatstelijk is vastgesteld. Aan de orde komen de wettelijke rente en de woekerrente.

• 2. Wettelijke rente

  Artikel 6:120 BW bepaalt dat de wettelijke rente bij landsbesluit, houdende algemene maatregelen, wordt vastgesteld. Het bepaalt ook dat de wettelijke rente die loopt op het tijdstip van inwerkingtreding van een nieuwe bij zulk een landsbesluit vastgestelde rentevoet, met ingang van dat tijdstip volgens de nieuwe rentevoet wordt berekend. De wettelijke rente is nader geregeld in het Landsbesluit, houdende algemene maatregelen, van de 15de december 2000 ter uitvoering van het eerdergenoemde artikel 6:120 BW (oorspronkelijk: P.B. 2000, nr. 162; nu: 3 mei 2013, AB 2013, GT nr. 561). Dit landsbesluit bepaalt dat de wettelijke rente, bedoeld in artikel 6:120 BW, tweemaal per jaar wordt bepaald. Met ingang van 1 januari tot en met 30 juni van ieder jaar wordt de hoogte van de wettelijke rente uitgedrukt in het percentage gelijk aan dat van de beleningsrente, zoals vastgesteld door de directie van de Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten (voorheen de Bank van de Nederlandse Antillen) op 1 december van het voorgaande jaar, vermeerderd met twee. Met ingang van 1 juli tot en met 31 december van ieder jaar wordt de hoogte van de wettelijke rente uitgedrukt in het percentage gelijk aan dat van de beleningsrente, zoals vastgesteld door de hiervoor bedoelde directie op 1 juni van het lopende jaar vermeerderd met twee. Indien op 1 december of 1 juni van enig jaar de beleningsrente als hiervoor bedoeld niet wordt vastgesteld, wordt in plaats daarvan als uitgangspunt genomen het percentage, zoals dit luidt op de eerstvolgende dag na 1 december, onderscheidenlijk 1 juni, waarop de beleningsrente wel wordt vastgesteld.

  Op de website van de Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten³x<http://www.centralbank.an/tables/400.pdf>. is een historisch overzicht te vinden van de tweejaarlijkse berekening van de wettelijke rente die terugloopt tot 1987. Al sinds de tweede helft van 2009 bedraagt de wettelijke rente een constante 3%. Even voor de duidelijkheid: de beleningsrente is het rentetarief waartegen banken bij de Centrale Bank tegen onderpand kredieten kunnen krijgen met een vastgestelde looptijd.

• 3. Woekerrente

  Wikipedia vermeldt dat een woekeraar iemand is die geld uitleent aan een ander en daarvoor een abnormale, onredelijk hoge rente, woekerrente, terugvraagt. Vaak verkeren de mensen die van woekeraars lenen in financiële nood en hebben ze snel geld nodig. Woekeraars kunnen een onredelijk hoge rente rekenen in situaties waarin de ontvanger van de lening geen keus heeft, of geen zicht heeft op eventuele mogelijkheden om tegen een lagere rente te lenen. Woekeraars maken daar gebruik van. Hoge rente kan gerechtvaardigd zijn wanneer het risico groot is dat de lener niet zal kunnen terugbetalen. Het niet kunnen terugbetalen wordt echter ook veroorzaakt door een te hoge rente. De lening lenigt weliswaar de directe financiële nood, maar leidt er door de hoge rentepercentages onvermijdelijk toe dat de lener uiteindelijk opnieuw in de problemen komt. In het ergste geval groeit de schuld door rente-op-rente sneller dan de terugbetalingen en blijft de lener afhankelijk van zijn schuldeiser. In de extreemste gevallen is dit ook de bedoeling van de schuldeiser, zodat hij uiteindelijk zich de bezittingen van de schuldenaar kan toe-eigenen of de schuldenaar zelfs als moderne slaaf kan uitbuiten.

  Al in de Bijbel zijn citaten te vinden die mogelijk refereren aan woekeraars (Johannes 2, 13-22):

  ‘Kort voor Pesach, het Joodse paasfeest, reisde Jezus naar Jeruzalem (13). Daar trof hij op het tempelplein de handelaars in runderen, schapen en duiven aan, en de geldwisselaars die daar altijd zaten (14). Hij maakte een zweep van touw en joeg ze allemaal de tempel uit, met hun schapen en runderen. Hij smeet het geld van de wisselaars op de grond, gooide hun tafels omver (15).’

  Foto: <http://renevanmaarsseveen.nl/wp-content/uploads/2012/03/jezus_woekeraars.gif>.

  Maar wanneer kan gesproken worden van woekerrente? Wanneer gaat een legitieme rente over in illegale woekerrente? Duidelijk is dat partijen contractsvrijheid genieten en in het kader van een leningsovereenkomst in beginsel zelf mogen bepalen wat de hoogte is van de rente die op de lening moet worden terugbetaald. Uiteraard kan men zich afvragen of partijen wel gelijkwaardig zijn bij de totstandkoming van de leningsovereenkomst. Immers, vaak is het water de lener reeds tot aan de lippen gestegen door allerlei schulden die afgelost moeten worden en omdat de lener nergens anders tegen een lagere rente kan lenen. De woekeraar maakt hier slinks gebruik van, waarmee een vicieuze cirkel gecreëerd wordt waar de inlener niet gemakkelijk uitkomt. Toch is enige nuancering op zijn plaats. Zo voorziet de geldschieter, vooral in tijden van economische nood, in een behoefte, vooral bij de kleine man die altijd krap bij kas zit. Stel: je hebt urgent 500 gulden nodig en je kunt die lening over een week, wanneer je salaris wordt uitbetaald, aflossen. Ook het bedrag van 25 gulden als kosten voor de lening, is in relatie tot de noodzaak van de lening, voor de lener aanvaardbaar. Rekent men echter de kosten van deze lening na over een periode van een jaar dan betekent de 25 gulden per week omgerekend een rente van 260%!

  Als we de wet erbij halen, dan zien we dat deze het begrip woekerrente niet kent, maar wel artikel 3:40 BW, dat bepaalt dat een overeenkomst (in dit geval een leningsovereenkomst met renteafspraak) niet in strijd mag komen met een dwingende wetsbepaling, de openbare orde of de goede zeden.

  In Nederland is het volgende wettelijk geregeld. Kredietverstrekkers zijn tot een bepaalde hoogte vrij om zelf het rentepercentage voor een lening te bepalen. Het enige waar ze rekening mee moeten houden, is dat het rentepercentage niet hoger ligt dan het zogenaamde maximale rentepercentage. Voor het bepalen van het maximale rentepercentage heeft de centrale overheid regels opgesteld.⁴x<http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bescherming-van-consumenten/vraag-en-antwoord/wat-is-kredietvergoeding-en-wat-is-het-maximale-kredietvergoedingspercentage.html>. De belangrijkste regel luidt als volgt: ‘De maximale rente is de per wet vastgestelde rentevoet vermeerderd met de wettelijke rente.’

  De in deze regel bedoelde rentevoet is het standaardrentetarief dat in de wet is opgenomen. Dit staat vast op 12% en verandert nooit. De wettelijke rente kan daarentegen wel variëren. Voor 2014 is de wettelijke rente vastgesteld op 3%. Het maximale rentepercentage voor een lening bedraagt derhalve 15%. Het voornoemde maximale rentepercentage geldt voor de volgende leenvormen: persoonlijke lening, doorlopend krediet, schulden door creditcard, kopen op afbetaling, rood staan en minikrediet.

  Daar waar geen dwingend recht bestaat met betrekking tot de maximale rente, zoals in Curaçao, zal teruggevallen moeten worden op mogelijke strijd met de openbare orde of de goede zeden. En dat wordt door de rechter bepaald.

• 4. Uitspraken Hof en Gerecht in Eerste Aanleg

  In een uitspraak van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van de Nederlandse Antillen en Aruba,⁵xGHvJNAA 25 mei 1999, ECLI:NL:OGHNAA:1999:AD3334, NJ 1999/703 (Banco di Caribe/Casiana). gewezen in kort geding, overweegt het Hof het volgende:

  ‘De derde grief betreft de door appellante gehanteerde rente van twee procent per maand. Het Hof stelt voorop dat partijen in beginsel vrij zijn overeen te komen welke rente over het geleende bedrag verschuldigd zal zijn. Die vrijheid is echter begrensd. Naar het oordeel van het Hof is bedoelde grens in het onderhavige geval overschreden. De overeenkomst van partijen zoals deze is neergelegd in de schuldbekentenis is naar het oordeel van het Hof in strijd met de goede zeden. Voldoende aannemelijk is dat de bodemrechter te zijner tijd tot het oordeel zal komen dat een rente van 18 procent per jaar ofwel 1,5 procent per maand tussen partijen zal hebben te gelden.’

  In een tweede uitspraak van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie van de Nederlandse Antillen en Aruba,⁶xGHvJNAA 25 mei 1999, zaaknummer H.639/98 (Diner’s Club International/Domitilia), niet gepubliceerd. gewezen in kort geding, wordt op precies dezelfde wijze overwogen: ‘De eerste grief betreft de door appellante gehanteerde rente van twee procent per maand (…) idem.’

  Deze twee uitspraken van het Hof, die nog wel in kort geding zijn gewezen en dus slechts voorshandse oordelen bevatten, hebben een grote richtinggevende werking gehad op de rechtspraak van het Gerecht in Eerste Aanleg van Curaçao. Dit gerecht verwijst namelijk steeds naar een vandeze Hof-uitspraken.⁷xDiverse GEA-uitspraken spreken, mogelijk ten onrechte, van ‘vaste rechtspraak van het Hof’. Als voorbeeld volgen de overwegingen in een willekeurig vonnis hierover.⁸xGEA Curaçao 26 mei 2009, behorend bij G. nr. 8 van 2008, niet gepubliceerd.

  ‘1.1 [verweerder] doet daarmee kennelijk een beroep op het bepaalde in artikel 3:40 BWNA en betoogt dat de hierboven geciteerde bepaling in de overeenkomst van geldlening nietig is omdat de inhoud of strekking daarvan in strijd is met de goede zeden of openbare orde. Dat beroep slaagt.
  1.2 Volgens vaste rechtspraak van het Gemeenschappelijk Hof van Justitie is een vergoeding voor het lenen van geld van meer dan 18% per jaar in strijd met de goede zeden.
  1.3 Dat is niet anders voor clausules als de bovenstaande die meebrengen dat voor 6 dagen een “transaction fee” verschuldigd is van US$ 70 op een hoofdsom van US$ 630,-- wat neerkomt op 70/630 x 100 = 11,11 %.⁹xOp jaarbasis is dat 11,11/ 6 x 365 = 675,86%.
  1.4 Daarenboven kan het Gerecht ook niet anders dan in strijd met de goede zeden achten een clausule die een “renewal fee” van 10% per week of wel 520% per jaar in rekening brengt als te laat wordt betaald.
  1.5 Het gerecht kan deze “transaction fee” en “renewal fee” dan ook niet anders aanmerken dan als nietig. Voor conversie is onvoldoende gesteld.’

  Het Gerecht in Eerste Aanleg van Aruba¹⁰xGerecht in Eerste Aanleg van Aruba 23 april 2014, ECLI:NL:OGEAA:2014:17. houdt in een uitspraak van 2014 inzake de beoordeling van de vraag of een pandjeshuis onder toezicht van de Centrale Bank van Aruba behoort te vallen, hier ook nog steeds aan vast:

  ‘Ten overvloede wordt het volgende nog voorshands overwogen. Vast staat dat binnen de activiteit de klant bij terugkoop van de door hem aan El Triunfo verkochte roerende zaak het voor die verkoop ontvangen bedrag vermeerderd met 0,5% rente per dag dat de zaak was verkocht en overgedragen aan El Triunfo dient te betalen aan El Triunfo. In dat licht heeft CBA onbestreden en juist gesteld dat dit de facto neerkomt op een jaarlijks rentepercentage van 182,5%, terwijl binnen de Arubaanse rechtsorde het rechterlijk aanvaarde maximale jaarlijkse rentepercentage 18% bedraagt. Het rekenen (lees tevens: het overeenkomen) van een dergelijke hoge rente kwalificeert het Gerecht zonder meer als woekeren. Hoewel (bedrijven als) El Triunfo met bedoelde verboden activiteit wellicht voorziet (of voorzien) in een bepaalde maatschappelijke behoefte, is in dat verband ingrijpen door de daartoe bevoegde toezichthouder - oftewel de CBA - absoluut geboden en gerechtvaardigd, al dan niet door gebruikmaking van zijn onder 2.4 omschreven wettelijke bevoegdheid om aan een mogelijke aan El Triunfo te verlenen ontheffing geëigende beperkingen te stellen en/of voorschriften en voorwaarden te verbinden.’

• 5. Bemoeienissen van de Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten

  De Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten overweegt richtlijnen uit te geven over de te hanteren maximaal aanvaardbare rente.¹¹x(Draft) Provisions on the Disclosure of Pricing Information on Consumer Credit (Annual Percentage Rate [APR] – Provisions). Niet alleen wordt een eenduidige formule voor het berekenen van de jaarlijkse rente (APR) opgelegd, maar ook wordt iedere kredietverlener erover geïnformeerd wat de rente maximaal mag zijn. Gedacht wordt aan een maximale rente van 27% per jaar, welk percentage geleidelijk nog iets zal worden teruggebracht. Ook is het de bedoeling dat rekening wordt gehouden met microkredieten die aangegaan worden voor een korte periode. De verschaffers hiervan behoeven vooralsnog niet te voldoen aan het opgelegde maximale rentepercentage. Onderzoek heeft namelijk uitgewezen dat heel veel kortlopende overbruggingskredieten worden verstrekt waarbij de in rekening gebrachte rente omgerekend op jaarbasis veel hoger is dan het vastgestelde maximum. Deze microkredieten voorzien in een grote behoefte. De zorg bestaat verder dat een verplichte maximering van het rentepercentage de activiteiten van dit soort kredietverschaffers de illegaliteit induwen.

  Het voorgaande werpt wel een interessante vraag op. Immers, het gevolg van de instelling door de Centrale Bank van een maximumpercentage van, zeg maar, 27% zal zijn dat de rechter dit maximum als toetsingskader zal hanteren. Echter, nu kredietverleners van microkredieten voor korte periodes uitgesloten zijn van dit maximum zal het Gerecht wellicht geneigd zijn terug te grijpen op zijn eigen jurisprudentie, waarbij het maximale percentage lager is (18%) dan de Centrale Bank hanteert (27%). Daarmee krijg je dat de uitzondering die de Centrale Bank voor deze groep hanteert, averechts werkt.

• 6. Het islamitisch verbod op rente¹²x<http://wetenschap.islaamkennis.nl/643/riba-woekerrente-3/>.

  Sta me toe een zijpad te bewandelen en enige aandacht te besteden aan islamitisch bankieren. De islam staat toe dat kapitaal door handel vergroot wordt. Maar tegelijkertijd blokkeert de islam de weg voor iemand die zijn kapitaal wil vergroten door geld uit te lenen op basis van woeker of rente. Of het nou om een hoog of laag percentage gaat; dat maakt in de islam niks uit. De profeet heeft namelijk gezegd: ‘Allah, de verhevene zegt: oh jullie die geloven, vrees Allah en geeft op wat er van (het vragen van) rente overblijft, als jullie gelovigen zijn. En wanneer jullie dit niet doen, weest op de hoogte van de oorlog van Allah en zijn Boodschapper [2:279].’

  Het strenge verbod op rente in de islam komt voort uit een diepgaande zorg voor het morele, sociale en economische welzijn van de mensheid. De volgende redenen worden hiertoe aangevoerd. Allereerst betekent het nemen van rente niets anders dan het zich toe-eigenen van de eigendommen van een ander, zonder hem daar iets voor in ruil te geven. Eigendom is onschendbaar. ‘Iemands eigendom is zo heilig als zijn bloed. Dit betekent dat het wegnemen van zijn eigendom zonder hem daarvoor iets in de plaats te geven haram¹³xHalal (Arabisch: حَلاَلْ: rein, toegestaan) is een islamitische term waarmee wordt aangegeven wat voor moslims toegestaan is. Het tegenovergestelde is in niet-juridische termen haram (Arabisch: حَرَامْ: onrein, verboden). Het gaat hierbij zowel om handelingen als producten. Uit: <http://nl.wikipedia.org/wiki /Halal_en_haram>. is.’ Ten tweede weerhoudt de afhankelijkheid van rente mensen ervan om te werken voor hun geld. Het werk zal in achting dalen en men zal zich de moeite willen besparen om bijvoorbeeld een eigen zaak te leiden. Evenmin zal men zijn geld aan de risico’s van handel of industrie willen blootstellen. Dit leidt op zijn beurt tot vermindering van voordeel bij mensen, terwijl de wereldhandel niet door kan gaan zonder industrie en handel. Ten derde ontmoedigt het toestaan van rente de mensen om, zoals de islam vereist, goed voor de ander te zijn. Ten slotte is degene die geld uitleent, zeer waarschijnlijk rijk en de lener arm. Als rente geoorloofd zou zijn, dan zouden de rijken de armen uitbuiten. Kortom, dit betekent dat in een samenleving waar rente toegestaan is, de sterkeren voordeel zullen trekken uit het lijden van de armen.

  De gedachte is derhalve dat door rente uit de maatschappij te bannen, de islam een samenleving probeert te creëren die gebaseerd is op eerlijkheid en rechtvaardigheid. Zo wordt het wel rechtvaardig gevonden om te delen in winst en verlies. In het geval van een lening is daarvan geen sprake, omdat dan een vooraf afgesproken bedrag wordt teruggeëist, ongeacht de uitkomst van de onderneming van de lener.

  Geconcludeerd kan worden dat in zijn algemeenheid woekerrente wereldwijd als strijdig met goede zeden wordt gezien. Waar de islam geldt, gaat men zelfs zover dat rente an sich als verderfelijk wordt gezien en derhalve is verboden. Wij gaan niet zover. Echter, een duidelijke notie van waar dan precies de grens ligt, lijkt nog niet te bestaan. Door vastlegging in een wettelijk voorschrift wordt in ieder geval duidelijkheid geschapen.

Noten

• 1 Wikipedia: <http://nl.wikipedia.org/wiki/Rente>.

• 2 Zie hiervoor bijvoorbeeld het Besluit van 30 januari 2012 tot wijziging van het Besluit wettelijke rente BES. Artikel 1 van dit besluit stelt dat de wettelijke rente, bedoeld in artikel 120 van Boek 6 van het Burgerlijk Wetboek BES, gelijk is aan de beleningsrente die door de Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten laatstelijk is vastgesteld.

• 3 <http://www.centralbank.an/tables/400.pdf>.

• 4 <http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/bescherming-van-consumenten/vraag-en-antwoord/wat-is-kredietvergoeding-en-wat-is-het-maximale-kredietvergoedingspercentage.html>.

• 5 GHvJNAA 25 mei 1999, ECLI:NL:OGHNAA:1999:AD3334, NJ 1999/703 (Banco di Caribe/Casiana).

• 6 GHvJNAA 25 mei 1999, zaaknummer H.639/98 (Diner’s Club International/Domitilia), niet gepubliceerd.

• 7 Diverse GEA-uitspraken spreken, mogelijk ten onrechte, van ‘vaste rechtspraak van het Hof’.

• 8 GEA Curaçao 26 mei 2009, behorend bij G. nr. 8 van 2008, niet gepubliceerd.

• 9 Op jaarbasis is dat 11,11/ 6 x 365 = 675,86%.

• 10 Gerecht in Eerste Aanleg van Aruba 23 april 2014, ECLI:NL:OGEAA:2014:17.

• 11 (Draft) Provisions on the Disclosure of Pricing Information on Consumer Credit (Annual Percentage Rate [APR] – Provisions).

• 12 <http://wetenschap.islaamkennis.nl/643/riba-woekerrente-3/>.

• 13 Halal (Arabisch: حَلاَلْ: rein, toegestaan) is een islamitische term waarmee wordt aangegeven wat voor moslims toegestaan is. Het tegenovergestelde is in niet-juridische termen haram (Arabisch: حَرَامْ: onrein, verboden). Het gaat hierbij zowel om handelingen als producten. Uit: <http://nl.wikipedia.org/wiki /Halal_en_haram>.